"कृषी व सामाजिक वनीकरण आपल्या उद्दिष्टांमध्ये अपयशी का ठरले आहे?"

Why has agro and social forestry has failed to achieve its objectives?

कृषी व सामाजिक वनीकरणाचे उद्दिष्ट का साध्य झाले नाही?

कृषी व सामाजिक वनीकरण हे पर्यावरण संवर्धन, जमीन वापराची टिकाऊ पद्धत आणि ग्रामीण समुदायांच्या आर्थिक सबलीकरणासाठी महत्त्वाचे उपक्रम आहेत. परंतु, भारतात या योजनांना अपेक्षित यश मिळाले नाही. त्याची प्रमुख कारणे पुढीलप्रमाणे:

१. जागरुकतेचा अभाव व तांत्रिक मार्गदर्शनाची कमतरता:

• शेतकऱ्यांना कृषी वनीकरणाचे फायदे आणि तंत्रज्ञान याबद्दल पुरेसे माहिती नसल्यामुळे त्यांनी या पद्धती स्वीकारल्या नाहीत.
• प्रशिक्षण आणि तंत्रीय सहाय्याच्या अभावात अंमलबजावणी अपुऱी राहिली.

२. अपुरी धोरणे आणि संस्थात्मक कमजोरी:

• योजनांची रचना गढबंद नसल्याने, अंमलबजावणीत निर्णय घेण्यासाठी लालफिती आणि भ्रष्टाचारामुळे विलंब झाला.
• जमिनीच्या मालकीच्या असुरक्षिततेमुळे शेतकरी दीर्घकालीन गुंतवणूक करण्यास कचरतात.

३. आर्थिक अडचणी:

• कृषी वनीकरणासाठी सुरुवातीची गुंतवणूक जास्त असते, जी लहान शेतकऱ्यांना परवडत नाही.
• झाडांपासून लगेच उत्पन्न मिळत नसल्याने शेतकऱ्यांची रास असते. बाजारपेठेच्या संधी मर्यादित असल्याने फळे/इमारती लाकूड विकणे अवघड जाते.

४. सामाजिक-सांस्कृतिक अडथळे:

• पारंपारिक शेती पद्धतींना प्राधान्य देणाऱ्या समुदायांमध्ये बदलाचा प्रतिकार.
• वनविभाग आणि स्थानिक समुदाय यांमध्ये विश्वासाचा अभाव; योजनांत समुदायाचा सहभाग अपुरा.

५. पर्यावरणीय चुनाव:

• काही प्रकल्पांमध्ये परिसंस्थेशी जुळणाऱ्या झाडांच्या जागी अनुपयुक्त प्रजाती लावल्या गेल्या, ज्यामुळे वाढ निष्फळ झाली.
• पाण्याची टंचाई आणि हवामान बदलामुळे झाडांच्या वाढीवर परिणाम.

६. मूल्यमापन आणि निधीचा गैरव्यवहार:

• योजनांच्या परिणामकारकतेचे नियमित मूल्यमापन झाले नाही.
• निधी वाटपातील भ्रष्टाचारामुळे प्रत्यक्षातील कामांवर होणारा अपव्यय.

:

कृषी व सामाजिक वनीकरणाच्या यशासाठी स्थानिक गरजांनुसार योजना रचणे, समुदायसहभाग वाढवणे, तंत्रज्ञानाचा प्रसार आणि धोरणात्मक पातळीवर राजकीय इच्छाशक्ती आवश्यक आहे. यामधील अडचणी दूर केल्यास हे उपक्रम पर्यावरण आणि अर्थव्यवस्था या दोन्हीक्षेत्रांत योगदान देऊ शकतील.