रायलसीमा विभागाच्या प्रमुख हवामानविषयक वैशिष्ट्यांचे वर्णन करा

Describe the salient climatological characteristics of Rayalaseema region.

रायलसीमा प्रदेशाची हवामानशास्त्रीय वैशिष्ट्ये

प्रस्तावना:

रायलसीमा हा आंध्र प्रदेश राज्याच्या दक्षिण भागातील एक प्रमुख प्रदेश आहे, ज्यामध्ये अनंतपूर, चित्तूर, कडपा आणि कुरनूल हे जिल्हे समाविष्ट आहेत. दख्खनच्या पठारावर वसलेला हा प्रदेश अर्ध-रखरखीत (semi-arid) हवामानाने वैशिष्ट्यीकृत आहे. येथील हवामानावर भूगोल, पावसाची सावली (rain shadow) आणि मान्सूनची विषमता यांचा प्रभाव आहे.

---

हवामानशास्त्रीय वैशिष्ट्ये:

• तापमान:
  • उन्हाळा (मार्च ते जून): तापमान सामान्यतः ४०°C पर्यंत वाढते; काही भागात ४५°C पेक्षा जास्त.
  • हिवाळा (नोव्हेंबर ते फेब्रुवारी): सौम्य हवामान; सरासरी तापमान २०°C ते २५°C.
• पर्जन्यविषयक वैशिष्ट्ये:
  • सरासरी वार्षिक पाऊस: ५०० ते ७०० मिमी (राज्याच्या इतर भागांपेक्षा कमी).
  • मान्सूनची विषमता:
    • नैऋत्य मान्सून (जून-सप्टेंबर): कमी पाऊस; पूर्व घाटामुळे पावसाची सावली.
    • आग्नेय मान्सून (ऑक्टोबर-डिसेंबर): मुख्य पर्जन्य (७०% पाऊस), पण विश्वासार्ह नाही.
  • अतिवृष्टी आणि दुष्काळ: पावसाचे वितरण अनियमित; काही वर्षांत पूर, तर काही वर्षांत दुष्काळ.
• हवामानाचा प्रकार:
  • अर्ध-रखरखीत (Semi-arid): उच्च बाष्पीभवन, कमी आर्द्रता.
  • भौगोलिक प्रभाव: पूर्व घाटाच्या पावसाच्या सावलीत असल्याने पर्जन्य कमी.
• माती आणि पाण्याची समस्या:
  • मातीचे प्रकार: लाल वाळूमय माती (कमी पाणी धारण क्षमता).
  • जलसंपत्तीचा तुटवडा: भूजल पातळी खोल, नद्या वार्षिक (उदा. पेन्नार).
• कृषीवर परिणाम:
  • पिकांची निवड: शेणगा (Groundnut), बाजरी, रागी यासारखी दुष्काळ-सहिष्णू पिके.
  • आव्हाने: पाण्याची कमतरता, मातीची धूप, उत्पादनात अस्थिरता.

रायलसीमा प्रदेशाचे हवामान त्याच्या अर्ध-रखरखीत स्वरूपामुळे, दुष्काळाची वारंवारता आणि पाण्याच्या संकटांसाठी ओळखले जाते. येथील कृषी आणि अर्थव्यवस्था हवामानावर अवलंबून असल्याने, पाण्याचे व्यवस्थापन, ड्रिप सिंचन सारख्या टिकाऊ पद्धती आणि हवामान-सहिष्णू पिकांकडे लक्ष केंद्रित करणे गरजेचे आहे. हवामानबदलाच्या संदर्भात या प्रदेशासाठी दीर्घकालीन योजना निर्माण करणे आवश्यक आहे.