मेक इन इंडिया' या संकल्पनेचे स्पष्टीकरण द्या आणि त्याच्या यशासाठी आवश्यक घटक कोणते आहेत, ते स्पष्ट करा.

Explain the concept of 'Make in India' and indicate the essential inputs for its success.

'मेक इन इंडिया' ची संकल्पना व यशासाठी आवश्यक घटक

प्रस्तावना:

सप्टेंबर २०१४ मध्ये सुरू करण्यात आलेला 'मेक इन इंडिया' हा भारत सरकारचा एक महत्त्वाकांक्षी उपक्रम आहे. याचा मुख्य उद्देश देशातील उत्पादनक्षमता (मॅन्युफॅक्चरिंग सेक्टर) वाढवणे, रोजगार निर्मिती करणे, परदेशी गुंतवणूक आकर्षित करणे आणि भारताला जागतिक उत्पादन केंद्र म्हणून स्थापित करणे हा आहे. हे धोरण "डिझाइन इन इंडिया" आणि "स्किल इंडिया" सारख्या इतर योजनांसोबत एकत्रितपणे कार्य करते.

---

संकल्पनेची मुख्य वैशिष्ट्ये:

• उत्पादनक्षेत्राचा विकास:
  • २५ क्षेत्रांवर लक्ष केंद्रित (उदा. ऑटोमोबाईल, इलेक्ट्रॉनिक्स, टेक्स्टाईल, फार्मास्युटिकल्स).
  • जीडीपीमध्ये मॅन्युफॅक्चरिंगच्या वाटा १७% वर नेण्याचे लक्ष्य.
• परदेशी गुंतवणूक (FDI) चे आकर्षण:
  • विविध क्षेत्रांमध्ये FDI मर्यादा शिथिल करणे (उदा. रक्षण: ७४%, रेल्वे: १००%).
• व्यवसाय सुलभता (Ease of Doing Business):
  • लायसन्स राज संपवून ऑनलाइन स्वीकृती प्रक्रिया (उदा. सिंगल विंडो सिस्टीम).
  • GST सारख्या कर सुधारणा.
• उद्योजकता व नाविन्य:
  • स्टार्ट-अप इंडिया, स्टँडअप इंडिया योजनांद्वारे युवा उद्योजकांना प्रोत्साहन.

---

यशासाठी आवश्यक घटक:

• पायाभूत सुविधांचा विकास:
  • औद्योगिक गल्ल्या (इंडस्ट्रियल कॉरिडॉर), स्मार्ट सिटी, बंदरे आणि लॉजिस्टिक्स नेटवर्कची दृढता.
  • २४x७ वीजपुरवठा व कार्यक्षम वाहतूक व्यवस्था.
• कौशल्य विकास आणि मानवसंपदा:
  • डिजिटल कौशल्य, इंजिनियरिंग, तंत्रज्ञान यांत प्रशिक्षण (उदा. स्किल इंडिया मिशन).
  • उद्योगांच्या गरजेनुसार अभ्यासक्रमांचे आधुनिकीकरण.
• तंत्रज्ञान व संशोधन:
  • Industry 4.0 (आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स, रोबोटिक्स) चा वापर.
  • R&D (संशोधन आणि विकास) ला प्राधान्य.
• पर्यावरणीय स्थिरता:
  • हरित तंत्रज्ञान (ग्रीन टेक्नॉलॉजी) आणि कार्बन उत्सर्जनात घट.
  • पुनर्वापरक्षम उर्जेचा (सौर, पवन) वापर.
• सरकारी नीती व सहयोग:
  • स्थिर कर धोरणे आणि गुंतवणूक-अनुकूल वातावरण.
  • सार्वजनिक-खाजगी भागीदारी (PPP) मॉडेलचा प्रभावी वापर.
• जागतिक बाजारपेठेशी स्पर्धा:
  • उत्पादनांची गुणवत्ता आणि किमत आंतरराष्ट्रीय मानकांनुसार.
  • "फोकस मार्केट" धोरणाने निर्यातीला चालना.

'मेक इन इंडिया' ही केवळ एक आर्थिक योजना नसून, ती भारताच्या आत्मनिर्भरतेचा पाया आहे. त्याच्या यशासाठी पायाभूत सुविधा, तंत्रज्ञान, कौशल्य, आणि सरकार-उद्योग समन्वय हे घटक निर्णायक ठरतील. या पाठपुराव्यामुळे भारत जागतिक सप्लाय चेनमध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावू शकेल आणि "वसुधैव कुटुंबकम" च्या दृष्टीला साकार करू शकेल.