मेरिडियनल (उत्तर-दक्षिण) वायुवहन प्रक्रिया
परिभाषा
मेरिडियनल वायुवहन म्हणजे पृथ्वीच्या वातावरणातील उत्तर-दक्षिण दिशेतील हवेच्या प्रवाहाची प्रक्रिया. ही प्रक्रिया विषुववृत्त आणि ध्रुवांमधील तापमानातील फरकामुळे निर्माण होते.
मेरिडियनल वायुवहनाच्या घटक
- हॅडली पेशी: विषुववृत्ताजवळ उष्ण हवा वर येते, ध्रुवांकडे जाते आणि ३०° अक्षांशाजवळ खाली येते. ही उष्णकटिबंधीय पर्जन्याची निर्मिती करते.
- फेरेल पेशी: ३०° ते ६०° अक्षांश दरम्यान हवेचा परिवलित प्रवाह. ही पेशी हॅडली आणि ध्रुवीय पेशींच्या प्रभावाने चालते.
- ध्रुवीय पेशी: ध्रुवांवर थंड हवा खाली येते आणि विषुववृत्ताकडे वाहते, जिथे ती पुन्हा उष्ण होते.
जागतिक हवामानातील महत्त्व
- उष्णतेचे पुनर्वितरण: विषुववृत्तापासून ध्रुवांपर्यंत उष्णता वाहून जगाचे तापमान समतोल राखते.
- हवामान प्रणालीवर प्रभाव: मोन्सून, चक्रीवादळे, आणि जेट प्रवाह यांना दिशा देते. उदा., हॅडली पेशीचा भारतीय मोन्सूनवर थेट परिणाम.
- पर्जन्य आणि कोरडे क्षेत्र: हवेच्या उच्च-निम्न दाब क्षेत्रांची रचना करते. उदा., ३०° अक्षांशाजवळील मरुस्थले.
- हवामान बदलाशी संबंध: जागतिक तापमानवाढीमुळे हॅडली पेशीचा विस्तार होत आहे, यामुळे उपोष्ण कटिबंधातील कोरडे क्षेत्र वाढते.
निष्कर्ष
मेरिडियनल वायुवहन ही पृथ्वीच्या हवामान प्रणालीची आधारस्तंभ आहे. हवामान बदलाच्या संदर्भात या प्रक्रियेतील बदलांचा अभ्यास करणे गरजेचे आहे.
0 Comments