अनुचित शहरी जमीन वापर धोरणामुळे महानगरांमध्ये आणि त्यांच्या परिसरात अवांछित विकास कसा घडला आहे?

How has an inappropriate urban land use policy accounted for undesirable development in and around metropolitan cities?

अनुचित शहरी जमीन वापर धोरणामुळे अवांछित विकास

प्रस्तावना

महानगरांमध्ये अवांछित विकासाचे मूळ कारण जमीन वापराची अनियोजित धोरणे हे आहे. नगररचना, पर्यावरण आणि सामाजिक समतोल याकडे दुर्लक्ष करून केलेली धोरणे ही शहरीकरणाच्या समस्यांना कारणीभूत ठरतात.

कारणे आणि परिणाम

१. क्षेत्रीय नियोजनाचा अभाव

• झोनिंग नियमांची अस्पष्टता → व्यावसायिक आणि निवासी क्षेत्रांचे अनियंत्रित मिश्रण.
• उदयाला आलेली “मल्टी-कोर सिटी” संकल्पना → मुंबई, पुण्यातील रहदारीचा गोंधळ.

२. अंमलबजावणीतील कमतरता

नगरपालिकेच्या योजनांना राजकीय हस्तक्षेप आणि भ्रष्टाचारामुळे अंमलात आणण्यात अयशस्वी. उदा., दिल्लीतील अधिकृत नियोजनाशी न जुळणारे १,७००+ अनधिकृत वसाहती.

३. पर्यावरणीय दुर्लक्ष

• CRZ नियमांवरील उल्लंघन → मुंबईतील मांडवी-वर्सोवा बेल्टमधील जलभराव.
• हरितवीट आणि जलस्रोतांवर अतिक्रमण → हैदराबादमधील मुसी नदी प्रदूषण.

४. ग्रामीण-शहरी संक्रमणातील अराजक

महानगरांच्या सीमांवरील ‘पेरी-अर्बन’ क्षेत्रांमध्ये अवैध औद्योगिकीकरण. उदा., बेंगलुरूच्या आजूबाजूला इलेक्ट्रॉनिक कचऱ्याचे अड्डे.

संपार्श्विक समस्या

धोरणातील त्रुटी	परिणाम
FAR/SI नियमांमध्ये सैलगिरी	उंच इमारतींमुळे पुरवठा व्यवस्थेवर ताण
TDR चा गैरवापर	दाट वस्तीतील अग्निशमन अडचणी

उपसंहार

२०३१ च्या स्मार्ट सिटी मिशन अंतर्गत स्थानिक पातळीवर भू-उपयोग प्राधान्यक्रम निश्चित करणे गरजेचे आहे. नागरी सहभाग, डिजिटल मॅपिंग आणि कठोर दंडात्मक उपाय याद्वारेच शहरी विकासाचे पुनर्वसन शक्य.