क्षेत्रीय दृष्टिकोनातून (zonal point of view) भूआकारात्मक प्रक्रियांचे (geomorphic processes) वर्गीकरण करण्याचा प्रयत्न करा.

SECTION A Answer the following in about 150 words each: a) क्षेत्रीय दृष्टिकोनातून (zonal point of view) भूआकारात्मक प्रक्रियांचे (geomorphic processes) वर्गीकरण करण्याचा प्रयत्न करा. a) Attempt a classification of geomorphic processes from the zonal point of view

क्षेत्रीय दृष्टिकोनातून भूआकारात्मक प्रक्रियांचे वर्गीकरण

प्रस्तावना

भूआकारात्मक प्रक्रिया म्हणजे पृथ्वीच्या पृष्ठभागाचा आकार बदलणाऱ्या नैसर्गिक प्रक्रिया. हवामान, स्थलाकृती, आणि जैविक घटक यांवर अवलंबून या प्रक्रिया क्षेत्रानुसार बदलतात.

क्षेत्रीय वर्गीकरण

१. हिमनदीय प्रदेश (Glacial Zones)

• हिमनदीचे घर्षण: हिमनद्यांच्या हालचालीमुळे खडकांचे अपक्षय.
• हिमस्खलन: बर्फाचे सरींमुळे भूस्खलन.
• हिमविरहित प्रदेशातील अपक्षय: गोठा-वितळ चक्रामुळे खडक फुटणे.

२. वाळवंटी प्रदेश (Arid Zones)

• वाऱ्याची धूप: वाऱ्यामुळे रेत आणि खनिज कणांचे स्थलांतर.
• वाळूचे टेकडे: बार्कन, सेफ ड्यून्स सारख्या संरचना तयार होणे.
• ऑसिस: भूगर्भातील पाण्याच्या स्त्रोतांमुळे हरित क्षेत्र निर्माण.

३. समुद्रकिनारी प्रदेश (Coastal Zones)

• लाटांची धूप: खडकाळ किनाऱ्यावर लाटांमुळे कोरडी खोली निर्माण.
• वाळूचे पट्टे: लाँगशोर ड्रिफ्टमुळे वाळूचे जमा होणे.
• मुखताट: नदीमुखावर गाळाचे जमा होणे.

४. उष्णकटिबंधीय प्रदेश (Tropical Zones)

• रासायनिक अपक्षय: उष्ण आर्द्र हवामानात खडकांचे विघटन.
• जोरदार पावसाची धूप: नद्यांद्वारे मोठ्या प्रमाणात गाळ वाहून जाणे.
• जंगलातील मृदा धूप: वनस्पतींच्या अभावी मृदा धूप.

५. टुंड्रा प्रदेश (Tundra Zones)

• पर्माफ्रॉस्ट: सतत गोठलेल्या मृदेमुळे भूआकृतीत बदल.
• सॉलिफ्लक्शन: गोठा-वितळ प्रक्रियेमुळे मृदेचे सरकणे.

निष्कर्ष

हवामान आणि भौगोलिक स्थितीनुसार भूआकारात्मक प्रक्रियांचे स्वरूप निराळे असते. या वर्गीकरणातून विविध क्षेत्रांतील पर्यावरणीय संवेदनाक्षमता समजण्यास मदत होते.