प्रवासनातील प्रवृत्तींचा (trends) आढावा घ्या आणि त्यातील मुख्य भर (major thrust) कोणत्या गोष्टींवर आहे, यावर चर्चा करा

Discuss the trends in emigration focusing on its major thrust.

प्रवासनातील ट्रेंड आणि त्याचे प्रमुख कारणे

प्रस्तावना:

प्रवासन (Emigration) म्हणजे व्यक्तीने स्वतःच्या मूळ देशातून इतर देशात स्थायिक होण्याची प्रक्रिया. जागतिकीकरण, आर्थिक असमानता, राजकीय अस्थिरता आणि तंत्रज्ञानाच्या विकासामुळे हे ट्रेंड वेगवान झाले आहे. भारतासह जगभरातील विकसनशील देशांतून विकसित देशांकडे प्रवासनाचा प्रवाह आहे.

प्रमुख ट्रेंड आणि कारणे:

1. आर्थिक अवसर:
   • उच्च रोजगार, वेतन आणि जीवनस्तरासाठी प्रवासन हे प्रमुख कारण आहे. उदा., भारतीय कामगार गल्फ देशांत (सौदी अरेबिया, UAE) बांधकाम, सेवा क्षेत्रात काम करतात.
   • तसेच, अमेरिका, कॅनडा येथे IT पेशाधारी, डॉक्टर्सची मोठी समुदाये आहेत.
2. शैक्षणिक हेतू:

   उच्च शिक्षण आणि संशोधनासाठी तरुण पिढी यूएस, यूके, ऑस्ट्रेलियात जाते. पदव्युत्तर शिक्षणानंतर तेथेच स्थायिक होण्याची प्रवृत्ती आहे.

3. राजकीय आणि सामाजिक अस्थिरता:

   युद्ध, धार्मिक छळ किंवा मानवी हक्क उल्लंघनामुळे लोक सुरक्षित देशांत पलायन करतात. उदा., सीरियन नागरिक युरोपमध्ये.

4. कौशल्य-आधारित प्रवासन:

   कनाडा, ऑस्ट्रेलियासारख्या देशांनी कुशल कामगारांसाठी 'स्किल्ड मायग्रेशन' धोरणे आखली आहेत. भारतीय तंत्रज्ञ याचा लाभ घेतात.

5. पर्यावरणीय कारणे:

   हवामान बदलामुळे (उदा., बांग्लादेशातील पूर) लोक स्थलांतरित होत आहेत.

भारतीय संदर्भ:

• गल्फ देशांत ९०% अकुशल कामगार, तर पश्चिमेकडे कुशल व्यावसायिक प्रवास करतात.
• प्रेषणे (Remittances) हा भारताच्या अर्थव्यवस्थेसाठी महत्त्वाचा स्रोत आहे. २०२२ मध्ये १०० अब्ज डॉलर्सची प्रेषणे मिळाली.

परिणाम:

• सकारात्मक: परकीय चलन, तंत्रज्ञानाचे हस्तांतरण.
• नकारात्मक: ब्रेन ड्रेन, वृद्ध समाजाचा ताण.

प्रवासनाचे ट्रेंड भविष्यातही सुरू राहणार आहे. देशांनी पर्यावरणीय संकट, कौशल्य विकास आणि आंतरराष्ट्रीय सहकार्यावर लक्ष केंद्रित केले पाहिजे. भारताने प्रवासी कामगारांचे हितरक्षण करणाऱ्या धोरणांना प्राधान्य द्यावे.