एक अर्थपूर्ण कौशल्य विकास कार्यक्रम डोंगराळ प्रदेशांच्या आर्थिक विकासात कसे योगदान देऊ शकतो?

How can a meaningful skill development programme contribute to the economic growth of hill areas?

डोंगराळ प्रदेशांच्या आर्थिक विकासात अर्थपूर्ण कौशल्य विकास कार्यक्रमाचे योगदान

डोंगराळ प्रदेशांमध्ये नैसर्गिक संसाधनांची समृद्धी असूनही मर्यादित पायाभूत सुविधा, रोजगाराची असमतोलता आणि प्रवासी अर्थव्यवस्था यामुळे आर्थिक मागासलेपणा दिसून येतो. या प्रदेशांचा समतोल विकास साधण्यासाठी कौशल्य विकास कार्यक्रम हे महत्त्वाचे साधन ठरू शकते.

योगदानाचे मुख्य घटक:

• रोजगार निर्मिती: पर्यटन, हस्तकला, ऑर्गेनिक शेती यांसारख्या स्थानिक उद्योगांशी संलग्न कौशल्य प्रशिक्षणामुळे तरुणांना स्वरोजगारी होण्यास मदत.
• स्थानिक उद्योगांना प्रोत्साहन: डोंगराळ प्रदेशातील वनसंपदा-आधारित उत्पादने, लोककला यांना बाजारपेठेशी जोडण्यासाठी आवश्यक तंत्रज्ञान आणि व्यवस्थापन कौशल्ये प्रदान.
• पलायन रोखथाम: स्थानिक पातळीवरच्या रोजगार संधी निर्माण करून मजुरीसाठी होणाऱ्या स्थलांतरात घट.
• कृषी उत्पादकता वाढ: टेरास फार्मिंग, जैविक शेती यांसारख्या आधुनिक पद्धतींचे प्रशिक्षण देऊन शेतीक्षेत्रातील उत्पन्नवाढ.
• उद्योजकता विकास: MSME सेक्टरसाठी आवश्यक असलेली व्यावसायिक प्रशिक्षणे देऊन लघुउद्योग निर्मितीला चालना.

अतिरिक्त फायदे:

• महिला सक्षमीकरण: हस्तकला, फॅशन डिझाइनिंगसारख्या क्षेत्रांतून महिलांना आर्थिक स्वावलंबन.
• पायाभूत सुविधा सुधारणे: कुशल मजुरांची उपलब्धता रस्ते/बांधकाम प्रकल्पांसाठी गती आणते.
• शाश्वत विकास: पर्यावरणास अनुकूल पर्यटन (Eco-tourism) आणि हरित उद्योगांवर भर.

सरकारी योजनांची संधी:

डोंगराळ राज्यांसाठीच्या 'हिमायत' (J&K), 'स्किल इंडिया मिशन' सारख्या राष्ट्रीय कार्यक्रमांमधून स्थानिक गरजांनुसार प्रशिक्षण मॉड्यूल विकसित करता येईल.

निष्कर्ष:

डोंगराळ भागातील मानवी संसाधनाला भौगोलिक आव्हानांशी सुसंगत कौशल्ये प्रदान केल्यास हे प्रदेश 'आर्थिक दृष्ट्या स्वावलंबी क्लस्टर' म्हणून उदयास येऊ शकतात. यामुळे केवळ प्रादेशिक असमानता कमी होत नाही तर राष्ट्रीय GDP लाही गती मिळते.