कोपेनच्या हवामान वर्गीकरणाची आधारभूत तत्त्वे स्पष्ट करा. ‘Cs’ प्रकारच्या हवामानाची ठळक वैशिष्ट्ये सांगा.

Q3. a) Discuss the basis of Köppen's climatic classification. Bring out the salient characteristics of 'Cs' type of climate.

कोपेन हवामान वर्गीकरणाची आधारभूत तत्त्वे:
जर्मन भूगोलशास्त्रज्ञ व्लादिमिर कोपेन यांनी १९व्या शतकात हवामान वर्गीकरणाची ही पद्धत विकसित केली. याची मुख्य तत्त्वे पुढीलप्रमाणे आहेत:

1. तापमान आणि पर्जन्यवृष्टीवर आधारित: हवामान प्रकार वार्षिक तापमान, पर्जन्यवृष्टीचे प्रमाण आणि त्यांच्या हंगामी वितरणानुसार वर्गीकृत केले जातात.
2. वनस्पती संबंध: कोपेनचे वर्गीकरण हे नैसर्गिक वनस्पती प्रकारांशी संबंधित आहे (उदा., वर्षावन, गवताळ प्रदेश).
3. अक्षर आधारित कोड: प्रत्येक हवामान प्रकाराला मुख्य अक्षर (A, B, C, D, E) आणि उपप्रकार दर्शविणारी लहान अक्षरे (s, w, f, इ.) असतात.
4. मुख्य ५ वर्ग:
   • A – उष्ण कटिबंधीय
   • B – कोरडे
   • C – समशीतोष्ण
   • D – खंडीय
   • E – ध्रुवीय

‘Cs’ प्रकारच्या हवामानाची ठळक वैशिष्ट्ये:
Cs हा समशीतोष्ण (C) हवामानाचा उपप्रकार आहे. याला ‘मध्य भूमी हवामान’ किंवा ‘मेडिटेरियन हवामान’ असेही म्हणतात. त्याची मुख्य वैशिष्ट्ये:

1. हंगामी पर्जन्य:
   • कोरडा उन्हाळा (s): उन्हाळ्यातील सर्वात कोरड्या महिन्यात ३० मिमी पेक्षा कमी पाऊस पडतो.
   • ओला हिवाळा: हिवाळ्यातील सर्वात ओल्या महिन्यात उन्हाळ्याच्या तुलनेत ३ पट जास्त पाऊस.
2. तापमान:
   • उन्हाळे उबदार (सरासरी २२°C पर्यंत), हिवाळे सौम्य (सरासरी १०°C पर्यंत).
   • हिमवर्षाव क्वचितच होतो.
3. प्रादेशिक वितरण:
   • मेडिटेरियन समुद्राच्या आसपास (स्पेन, ग्रीस).
   • कॅलिफोर्निया (अमेरिका), मध्य चिली, दक्षिण आफ्रिकेचा पश्चिम किनारा, आणि ऑस्ट्रेलियाचा नैऋत्य भाग.
4. वनस्पती:
   • झुडूपे, लहान झाडे (उदा., ऑलिव्ह, कोरड्या हवामानास अनुकूल).
   • मॅक्विस (मेडिटेरियन) आणि चॅपरल (कॅलिफोर्निया) हे वैशिष्ट्यपूर्ण वनस्पती प्रकार.

उदाहरण: भारतात ‘Cs’ हवामान नाही, परंतु महाराष्ट्रातील काही भागांमध्ये याची काही लक्षणे दिसतात.