भारत अनेक सीमावादांमध्ये गुंतलेला आहे. त्यामागची कारणे आणि उपाय स्पष्ट करा

India is involved in a number of border disputes. Explain the reasons and remedies.

भारताचे सीमा विवाद: कारणे आणि उपाय

परिचय

भारताच्या भौगोलिक स्थानामुळे तो चीन, पाकिस्तान, बांग्लादेश, नेपाळ, श्रीलंका इत्यादी देशांशी सीमा सामायिक करतो. ऐतिहासिक, राजकीय आणि सामरिक कारणांमुळे अनेक सीमा विवाद निर्माण झाले आहेत.

मुख्य सीमा विवाद आणि त्यांची कारणे

1. पाकिस्तानसोबत काश्मीर विवाद

• कारण: १९४७ च्या फाळणीची विरासत, संयुक्त राष्ट्रांच्या ठरावाची अंमलबजावणी न होणे.
• वादग्रस्त क्षेत्र: LOC (Line of Control) आणि सियाचीन ग्लेशियर.

2. चीनसोबत LAC विवाद

• कारण: १९६२ च्या युद्धातील अपघात, मॅकमोहन रेषेबद्दल चीनचा असहमती.
• हॉटस्पॉट: अरुणाचल प्रदेश (तिबेटला "दक्षिण तिबेट" म्हणणे), लडाख.

3. नेपाळसोबत कालापाणी विवाद

• कारण: १८१६ च्या सुगौली कराराची भिन्न अर्थघटना, काली नदीच्या उगमाबद्दल मतभेद.

उपाययोजना

राजनैतिक उपाय

• द्विपक्षीय वाटाघाटीत सौम्य दृष्टिकोन (उदा. इंडिया-बांग्लादेश लँड बाउंडरी करार २०१५).
• आंतरराष्ट्रीय मध्यस्थ संस्थांना प्रोत्साहन (उदा. UNSC सारख्या संस्था).

सामरिक उपाय

• सीमा क्षेत्रात पायदळ तळ आणि तंत्रज्ञानाची स्थापना (उदा. BSF ची स्मार्ट फेंसिंग).
• सैन्य दर्जा वाढवणे (उदा. अग्नी-V प्रक्षेपास्त्र).

आर्थिक सहकार्य

• सीमापार व्यापार करार (उदा. नेपाळ-भारत पेट्रोलियम करार).
• BBIN (बांग्लादेश-भारत-नेपाळ-भूतान) सारख्या प्रकल्पांद्वारे संपर्क वाढवणे.

निष्कर्ष

सीमा विवाद सोडवण्यासाठी "सर्वांसाठी सुरक्षा" (Security for All) या दृष्टिकोनाचा अवलंब करून भारताने पॅसिफिक आयलँड्सपासून ते हिंद महासागर पर्यंत शांतता राखण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे.