भारताचे सीमावाद: कारणे आणि उपाय
प्रस्तावना:
भारताची भौगोलिक रचना अनेक शेजारी देशांशी सीमांचे सामायिकरण करते – चीन, पाकिस्तान, बांगलादेश, नेपाळ, भूतान आणि म्यानमार. ऐतिहासिक, राजकीय आणि भू-राजकीय कारणांमुळे अनेक सीमावाद निर्माण झाले आहेत. हे वाद केवळ सुरक्षा समस्याच निर्माण करत नाहीत तर शेजारी देशांशी द्विपक्षीय संबंधांवरही परिणाम करतात.
प्रमुख सीमावाद आणि त्यांची कारणे:
- भारत-चीन:
- अक्साई चीन: 1962 च्या युद्धानंतर चीनकडे असलेला प्रदेश, भारत त्याला जम्मू-कश्मीरचा भाग मानतो.
- अरुणाचल प्रदेश: चीन याला 'साउथ तिबेट' म्हणतो आणि पूर्ण प्रदेशावर दावा करतो.
- भारत-पाकिस्तान:
- जम्मू-कश्मीर: 1947 पासूनचा प्रमुख वाद. पाकिस्तान 'POK' वर नियंत्रण ठेवतो, तर भारत पूर्ण जम्मू-कश्मीरवर दावा करतो.
- सियाचीन ग्लेशियर: भारत 1984 पासून नियंत्रणात ठेवतो, पण पाकिस्तान दावे करतो.
- भारत-नेपाळ:
- कालापानी, लिपुलेख आणि लिम्पियाधुरा: भारताच्या उत्तराखंड राज्यात, पण नेपाळ दावा करतो की हे नेपाळी प्रदेश आहेत.
- भारत-बांगलादेश:
- सीमा भागातील छावण्या (Enclaves): 2015 मध्ये 'Land Boundary Agreement' ने या वादाचा निराकरण केला.
सीमावादांची कारणे:
- ब्रिटिश भारताच्या सीमांची अस्पष्ट नोंद आणि ऐतिहासिक करारांचा अभाव
- राजकीय आकांक्षा आणि राष्ट्रीय सुरक्षेचे मुद्दे
- नैसर्गिक सीमा (नद्या, डोंगर) यामध्ये बदल
- स्थानिक लोकसंख्येचे सांस्कृतिक, भाषिक मतभेद
उपाय:
- राजनैतिक संवाद व द्विपक्षीय चर्चा (उदा. विशेष प्रतिनिधी स्तरावर चर्चा)
- जागतिक मध्यस्थी न करता शांततामय मार्गाने विवाद निवारण
- सीमा व्यवस्थापन सशक्त करणे – बॉर्डर रोड्स, BSF/ITBP चे प्रशिक्षण
- स्थानिक लोकांमध्ये विकास व विश्वास निर्माण करणे
- नकाशांचे अद्ययावतकरण आणि संयुक्त सर्वेक्षण
नकाशा: भारताचे सीमावाद
निष्कर्ष:
भारताचे सीमावाद ऐतिहासिक वारशाचा भाग आहेत. शांततेच्या मार्गाने, सहकार्याच्या आधारे आणि स्थानिक सहभागातून हे वाद दूर करून शेजारी देशांशी सौहार्दपूर्ण संबंध प्रस्थापित करता येऊ शकतात. भारताने आपल्या सीमा 'संरक्षित व शांततापूर्ण' राहाव्यात यासाठी सातत्यपूर्ण प्रयत्न करणे आवश्यक आहे.
0 Comments