विविध प्रकारच्या पेलाजिक (महासागरीय) गाळांची वैशिष्ट्ये वर्णन करा.

c)Describe the characteristics of different types of pelagic deposits.

पेलाजिक (महासागरीय) गाळांची वैशिष्ट्ये

१. प्रस्तावना

पेलाजिक गाळ हे महासागराच्या तळाशी दूरवर जमा होणारे अवसाद आहेत. हे प्रामुख्याने जैविक, खनिज, रासायनिक किंवा अंतरिक्षीय स्रोतांपासून तयार होतात.

२. कॅल्शियमयुक्त गाळ (Calcareous Ooze)

• संरचना: फोरॅमिनिफेरा, कोकोलिथोफोर सारख्या सूक्ष्मजीवांचे कॅल्शियम कार्बोनेट खडक.
• वितरण: ४,००० मीटरपेक्षा कमी खोली (कार्बोनेट कॉम्पेन्सेशन डेप्थ - CCD च्या वर).
• विशेषता: समशीतोष्ण आणि उष्णकटिबंधीय प्रदेशात मुबलक.

३. सिलिकायुक्त गाळ (Siliceous Ooze)

• संरचना: डायटम आणि रेडिओलॅरिया यांच्या सिलिका कवचांपासून तयार.
• वितरण: उच्च उत्पादकता असलेले क्षेत्र (उदा. अंटार्क्टिक परिसर, उद्ध्वलन क्षेत्रे).
• विशेषता: कॅल्शियम गाळापेक्षा कमी प्रमाणात; CCD खोलीतही टिकून राहते.

४. लाल चिकणमाती (Red Clay)

• संरचना: बारीक खनिज कण, ज्वालामुखी राख, अंतरिक्ष धूल.
• वितरण: ५,००० मीटरपेक्षा जास्त खोलीच्या अगाध समुद्रात.
• विशेषता: गाळ जमा होण्याचा दर अत्यंत मंद (१ मिमी/१,००० वर्षे).

५. हायड्रोजनस गाळ (Hydrogenous Sediments)

• उदाहरणे: मॅंगनीज नोड्यूल्स, फॉस्फेट निक्षेप.
• विशेषता: समुद्राच्या पाण्यातील रासायनिक अभिक्रियांद्वारे निर्मित.

६. अंतरिक्षीय गाळ (Cosmogenous Sediments)

• स्रोत: उल्कापिंड आणि धूळकण.
• विशेषता: समुद्रतळावर अत्यंत कमी प्रमाणात आढळतात.

७. निष्कर्ष

महासागरीय गाळांचे प्रकार, त्यांची रचना आणि वितरण हे महासागरशास्त्रातील भूवैज्ञानिक आणि जैविक प्रक्रियांशी जोडलेले आहे.