सरगासो समुद्र आणि लगूनचे मूळ आणि स्वरूप स्पष्ट करा.

प्रश्न: सरगासो समुद्र आणि लगून यांचे मूळ आणि स्वरूप स्पष्ट करा.

परिचय:

सरगासो समुद्र आणि लगून हे दोन्ही पाणविभाग क्षेत्र आहेत, परंतु त्यांचे भौगोलिक स्थान, निर्मिती प्रक्रिया आणि पर्यावरणीय वैशिष्ट्ये वेगवेगळी आहेत. दोघेही मानवनिर्मितीऐवजी नैसर्गिक प्रक्रियांनी तयार झालेले आहेत.

---

१. सरगासो समुद्र (Sargasso Sea):

मूळ (Origin):

• अटलांटिक महासागराच्या पश्चिम भागात स्थित.
• चार महासागरी प्रवाहांच्या संमीलनामुळे तयार – नॉर्थ अटलांटिक ड्रिफ्ट, कॅनरी करंट, नॉर्थ इक्वेटोरियल करंट, गल्फ स्ट्रीम.

स्वरूप (Characteristics):

• हे एकमेव समुद्र आहे ज्याला कोणतीही किनारपट्टी नाही.
• Sargassum नावाचे ब्राऊन शैवळ प्रचंड प्रमाणावर आढळते – यावरून नाव पडले.
• पाणी शांत, तापमान उष्ण, आणि पारदर्शकता जास्त.
• जैवविविधतेने समृद्ध, अनेक मत्स्य व पक्षी प्रजातींसाठी प्रजननस्थळ.

---

२. लगून (Lagoon):

मूळ (Origin):

• किनारी भागाजवळ तयार होणारा अल्प-खारट पाण्याचा साठा.
• सागर आणि किनारपट्टीमध्ये बारीयर (वालुकामय बेटं, कोरल रीफ, स्पिट्स) तयार झाल्यावर निर्मिती होते.

स्वरूप (Characteristics):

• दोन प्रकार:
  • कोस्टल लून्स – उदा. चिलिका लेक (भारत)
  • अ‍ॅटोल लून्स – कोरल द्वीपसमूहामध्ये, उदा. लक्षद्वीप
• पाण्यात लवणता कमी-जास्त होऊ शकते.
• जैवविविधतेसाठी महत्त्वपूर्ण, परंतु मानवी अतिक्रमणामुळे धोक्यात.

---

३. तुलनात्मक सारांश:

वैशिष्ट्य	सरगासो समुद्र	लगून
स्थान	अटलांटिक महासागर, मध्य समुद्र	किनारी भाग
निर्मिती	महासागरिक प्रवाहांनी	किनारी बंधाऱ्यांनी
लवणता	उंच	कमी-उंच (परिस्थितीनुसार)
किनारा	नाही	असतो
जैवसंपत्ती	शैवळ व जलजीव	मासे, पक्षी, झाडे
उदाहरण	सरगासो समुद्र (Atlantic)	चिलिका, पुलिकट, लक्षद्वीप

---

सरगासो समुद्र आणि लगून यांचा उगम, रचना व पारिस्थितिकीय भूमिकेमध्ये स्पष्ट फरक आहे. दोघेही जैवविविधतेच्या दृष्टीने अत्यंत महत्त्वाचे असून, हवामान बदल आणि मानवी हस्तक्षेपामुळे संवेदनाक्षम बनले आहेत. त्यांचे संरक्षण व संवर्धन ही जागतिक स्तरावरची गरज आहे.